شیوه‌هاى تقویت حافظه1

1ـ بسط معنایى و رمز گردانى

 اگر مى خواهید چیزى را به یاد بیاورید معناى آن را بسط دهید. براى روشن شدن مطلب، فرض کنید مقاله‌اى را در روزنامه‌اى بخوانید که یک بیمارى همه گیر در اهواز پیدا شده است که مقامات بهداشتى سعى دارند آن را مهار کنند. براى بسط معنایى این مقاله مى توانید پیش خود سئوال‌هایى درباره علل و پیامدهاى این بیمارى همه گیر مطرح کنید؛ ناقل این بیمارى یک آدم، یک حیوان، یا آب بوده است؟ آیا مسئولان براى مهار کردن این بیمارى تا آنجا پیش خواهند رفت که از ورود افراد به این شهر خوددارى کنند؟ این بیمارى احتمالاً چه مدت به طول خواهد انجامید؟ این سئوالات که مربوط به علل و پیامدهاى یک رویداد هستند از لحاظ بسط معنایى بسیار مؤثرند چون هر یک از این گونه سئوال‌ها پیوند معنى دارى با رویداد برقرار مى سازد.[2]

 

2ـ بافت و بازیابى

 

از آنجا که بافت، نشانه بازیافتى نیرومندى است، مى توان با باز آفرینى بافتى که یادگیرى در آن صورت گرفته حافظه را بهبود بخشید. اگر جلسات درس روانشناسى شما همیشه در اتاق معینى تشکیل بشود شما در این اتاق بهتر از هر جاى دیگرى مطالب آن درس را به یاد خواهید آورد چون بافت آن اتاق بهترین نشانه باز یافتى براى مطالب این درس محسوب مى شود. لذا دانش آموزان و دانشجویان اگر در کلاس درس معمولى خود و زیر نظر معلمان خود امتحان شوند عملکرد بهترى نشان مى دهند تا موقعى که در شرایط نا آشنا و در حضور افراد نا آشنا از آنها امتحان به عمل مى آید.

 

3ـ سازمان دهى و بازیابى

 

مى دانیم که سازمان دهى ظاهراً به این دلیل بازیابى را بهبود مى بخشد که به کارایى پیگردى در حافظه مى افزاید. این اصل کاربرد عملى فراوان دارد. به نظر مى رسد که ما مى توانیم اطلاعات بسیار زیادى را یاد اندوزى و بازیابى کنیم به شرط آن که این اطلاعات را سازمان داده باشیم.[3]

 

4ـ تمرین بازیابى

 

راه دیگرى براى بهسازى بازیابى، تمرین بازیابى است، به این معنا که درباره مطلب مورد یادگیر و سئوال‌هایى از خود مى کنید. فرض کنید براى مطالعه یک مطلب درسى دو ساعت وقت دارید و یک بار خواندن آن 30 دقیقه طول مى کشد. به نظر مى رسد چهار بار خواندن این مطالب کارآمدى کمترى داشته باشد تا آن که یک بار آن را همراه با پرس و جو از خود بخوانید. بعد مى توانید بخش‌هاى معینى از آن را مجدداً بخوانید تا نکاتى را که بازیابى آنها در دور اول مطالعه مشکل بود، بهتر درک کنید؛ به علاوه، ضمن این کار مى توانید معناى آن نکات را بسط دهید تا به خوبى با یکدیگر و با بقیه مطالب پیوند یابند.[4]

 

تذکر:

 

یکى از فنون به سازى حافظه که بر اصول فوق استوار است روش sqfr است. در این روش براى مطالعه اول پیش خوانى و مطالعه اجمالى مى کنیم (survey) و بعد با توجه به متن خوانده شده سئوالاتى درباره آن مطرح مى کنیم (question) سپس متن را یک بار دیگر مى خوانیم (read) و درباره آن تفکر مى کنیم (reflect) و آن را از حفظ مى خوانیم و خود گویى مى کنیم (recite) و در آخر یک بار مطالب را مرور مى کنیم[5]. (revew)

 

چند نکته کلیدى:

 

1ـ به خون خود اکسیژن کافى بدهید

 

خون ما نیاز به اکسیژن دارد. براى تسهیل کار فکرى و به ویژه براى این که حافظه‌ى ما کار خود را به خوبى انجام دهد، باید به خون خود اکسیژن کافى برسانیم. اما چگونه؟ در هر ساعت یک بار، پنجره اطاق خود را باز کنید و مدت یک یا دو دقیقه نفس عمیق بکشید. در اطاقى که در آن هوا، بر اثر دود سیگار و دم زدن و غیره کثیف شده است، مطالعه نکنید، از بخارى هایى که اکسیژن اطاق شما را مى خورند احتراز کنید.[6]

 

2ـ خوابیدن به اندازه کافى

 

کم خوابى براى جریان طبیعى عمل مغز و در نتیجه براى حافظه زیانمند است پس از یک خواب خوب در شب، مغز و حافظه براى انجام کارهاى فکرى بهتر آمادگى خواهد داشت. بر حسب افراد، اشخاص بالغ، حداقل 7 الى 8 ساعت، دانشجویان 16 تا 22 ساله، 8 ساعت در شبانه روز باید بخوابند.[7]

 

3ـ به حافظه خود اعتماد کنید

 

هر چه به حافظه‌ى خود شک کنید کمتر به آن اطمینان پیدا مى کنید هر چه کمتر به آن اطمینان کنید کمتر مى خواهید آن را به کار ببرید. حافظه را هنگامى که به کار نبرید، خوب کار نمى کند. اما مى توانید وضع را معکوس کنید. به حافظه اعتماد کنید، که در این صورت غالباً فرصت فعالیت پیدا خواهید کرد. حافظه قابل اصلاح است و اصلاح خواهد شد.[8]

 

4ـ دقت کنید

 

دقت و توجه هنگام یادگیرى باعث مى شود که آنچه یاد گرفته‌اید دیرتر فراموش کنید. ما به چیزهایى که علاقه مند هستیم و دقت مى کنیم. خوب به یاد مى سپاریم. براى مثال اگر شما از یک فروشگاه خرید کرده باشید و بعداً کسى از شما رنگ چشم صندوق‌دار فروشگاه را بپرسد ممکن است نتوانید جواب دهید زیرا شما به رگه چشمان او توجه و علاقه نداشتید. اما به احتمال زیاد رنگ چشم کودک تازه متولد شده‌ى خود را مى دانید زیرا معمولاً والدین در ابتداى تولد به تمامى اعضاى کودک خود توجه کرده به خاطر علاقه به آنها و ویژگى هاى آن را به خاطر مى سپارند.[9]

 

5ـ تکرار

 

اگر زمانى را که براى یادگیرى چیزى در اختیار دارید، به صورتى تقسیم کنید که بین دفعات یادگیرى، فاصله بیشترى باشد، یادگیرى زودتر صورت مى گیرد، یادگیرى چیزى در یک جلسه موجب مى شود که زودتر فراموش شود.[10]

 

6ـ ارتباط و هم‌خوانى معقول

 

هر چه ارتباط بین موضوعات بیشتر باشد بهتر در حافظه ضبط مى شوند «هر یک از رابطه‌ها به صورت قلابى در مى آیند که موضوعى به آن آویزان است. کسى که داراى حافظه‌اى بسیار قوى است که روى تجربه‌هاى خود تفکر و تأمل مى کند و تفکرات خود را به طور منظم به یکدیگر ارتباط مى دهد.[11]

 

7ـ بهترین لحاظات براى یادگیرى

 

حفظ خاطرات همان گونه که قبلاً گفته شد نیاز به شرایط فیزیولوژیکى مناسبى نظیر تغذیه خوب، جریان خون متعادل و رساندن اکسیژن به مقدار مناسب به خون و مغز دارد. ولى حتى اگر این شرایط نیز ایجاد شوند، هنگامى که مغز خسته و عصبى باشد، براى یادگیرى در شرایط نامناسبى به سر مى برد. به طور کلى از همان ساعات اول بیدارى، مغز آماده بود. و انرژى ذهنى بیشتر از سایر اوقات دارد.[12]

 

حافظه در روایات اسلامى

 

در منابع دینى ما مباحث علمى کاربردى درباره تقویت حافظه و عوامل و اسباب فراموشى آمده است که به طور خلاصه به آنها اشاره مى شود:

 

الف) خوراکى ها و تقویت حافظه

 

احادیث متعددى خوراکى هایى را توصیه کرده‌اند که در تقویت توان ذهن و حافظه مؤثرند. غذاهایى مثل سرکه، باقلا، چغندر، کدو، کرفس، کُندر، خوردن گوشت (در حد متعادل), خوردن مداوم مویز (21) عدد در حالت ناشتا، عسل, خوردن انار با پیه آن (چیزهایى که دانه‌ها روى آنها قرار مى گیرد) خوردن حلوا و گوشت نزدیک گردن، عدس و... براى تقویت حافظه مفید است.[13]

 

ب) کارهایى که در تقویت حافظه مؤثرند

 

در منابع روایى ما به برخى اعمال و امور معنوى اشاره شده که آنها در تقویت حافظه اثر به سزایى دارند به عنوان مثال مى توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 

1. ذکر خداوند و به یاد و همراه معنویت بودن.

 

2. توکل واقعى، که اگر تلاش با توکل عجین شود اثر فوق العاده‌اى در بر دارد.

 

3. توسل به اهل بیت (ع) در هر حال.

 

4. با وضو بودن در هر حال، خصوصاً هنگام مطالعه

 

5. روغن مالیدن.

 

6. حجامت.

 

7. مسواک زدن.

 

8. قرائت قرآن شریف و مداومت در خواندن آیه الکرسى.

 

9. روزه گرفتن.

 

10. نوشتن. امام صادق (ع) مى فرمایند: بنویسید زیرا جز با نوشتن حفظ نمى کنید.[14] «اُکتبوا، ‌فاِنََّکُم لاتحفظونَ حتى تَکتبوا» (مى تواند هم اشاره به حفظ آثار و هم حفظ محتوا در ذهن باشد).

 

پى نوشتها

 

[1] . نیاورانى، احمد رضا، تکنیک‌هاى تقویت حافظه انتشارات راهستان،چاپ سوم، 1375، ص19.

 

[2] . ریتال، اتکینسون... مترجمان: راضى، محمد تقى، زمینه روان شناسى، ج1، انتشارات رسد، تهران، ص440 ـ 431.

 

[3] . همان.

 

[4] . همان.

 

[5] . ر.ک: روش‌هاى یادگیرى و مطالعه، نوشته دکتر على اکبر سیف، نشر دوران تهران، چاپ اول، 1376، ص80.

 

[6] . قریب، عبدالکریم، 57 درس براى تقویت حافظه، نشر اختران، تهران، چاپ اول، 1380، ص30.

 

[7] . همان، ص29.

 

[8] . همان ، ص37.

 

[9] . جیمز ویفلند، ترجمه: زرین کبَد، شمس الدین، انتشارات مروارید، تهران، چاپ هفتم، 1373، ص158 ـ 157 و 159، اقتباس.

 

[10] . همان ، ص148.

 

[11] . همان ، ص129

 

[12] . پروفسور روبرت نوک، ترجمه: ساعد زمان، چگونه حافظه برتر داشته باشیم؟ انتشارات ققنوس، تهران، چاپ چهارم، 1371، ص196.

 

[13] . احادیث پزشکى، محمدى رى شهرى، ترجمه دکتر حسین صابرى، 1384، قم، دار الحدیث، فصل دوم. نیز ر.ک: به حاشیه مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، نشر فاطمه الزهراء، ص874 ـ 823.

 

[14] . همان.